St. Agatha  225-251                             5 februari


Links: foto: Billie Jo Krul. 
Rechts: Deze assemblage was te zien in Museum Catharijneconvent te Utrecht waar een schitterende reliekententoonstelling werd georganiseerd uit alle tijden en culturen. Van november 2018 tot  3 februari 2019.

 

Ook mijn boek Vrouwen Bestempeld heeft een plek gekregen in de museumwinkel. 



Foto links:
Binnenkant schrijntje bovenkant:
Collage voorstellende St. Agatha, (detail schilderij Francisco de Zurbaran).

Onder de afbeelding heb ik een sluiertje aangebracht met daarachter kleine lavasteentjes (persoonlijk geraapt op de Etna).

Het verhaal gaat dat Agatha er voor heeft gezorgd dat de Siciliaanse hoofdstad  Catania ongedeerd bleef bij de uitbarsting van de vulkaan de Etna, door met haar sluier de hete lavastroom tegen te houden. Tevens is ze gestorven doordat men haar over hete kolen trok.
Linksboven mijn persoonlijke markering voor bestraling van mijn borstkanker in 2014 en rechts een zwaardje als symbool voor het zogenaamde 'strijden' tegen de ziekte.

Foto midden:
Overzicht reliekschrijntje binnen- en buitenkant
Afmeting: 13 x 16 x 2 cm

E. Brouwers 2014

Foto rechts:
Binnenkant schrijntje onder: een metalen ex-voto (morfologisch) (ca 1880)

Als dank voor de verkregen genezing, in dit geval aan een borstziekte, werden dit soort voorwerpen in goud, zilver, metaal of was, geschonken aan een kerk of kapel en aldaar opgehangen. 
Ex-voto betekent letterlijk: 'krachtens belofte' en is een eeuwenoud gebruik.
Een geschenk te geven aan een godheid om hem of haar te danken voor een verleende gunst, is al bekend in de Griekse en Romeinse oudheid. Uit het feit dat in de periode van de 6e tot de 10e eeuw herhaaldelijk op kerkelijke concilies verboden werden uitgevaardigd tegen het 'vota solvere' (gelofte inlossen) bij heidense stenen, bomen en bronnen kan worden afgeleid dat het gebruik van ex-voto's een zeer oud en later gekerstend gebruik is.
Morfologisch betekent dat de ex-voto gemaakt is naar de vorm van het betreffende lichaamsdeel.
Morfologische ex-voto's komen in alle maten en vormen voor: van het complete lichaam van mens en dier tot alle lichaamsdelen uit- en inwendig.

Beschrijving Agatha:
Toen zij als beeldschoon jong en christelijk meisje weigerde een gedwongen minnares te worden van een heidense landvoogd, liet hij haar vreselijk martelen. Maar Agatha hield zich staande. Hij liet zelfs haar borsten afsnijden en toen ook dat niets veranderde, liet hij haar doden door haar over brandende kolen te trekken.
Als heiligenattribuut draagt Agatha vaak een schaaltje waarop haar twee borsten liggen.

Agatha verscheen in totaal vier maal: In Catania, op Malta, maar ook in Beverwijk en Leidschendam. 

 

TRIPTIP:
In Beverwijk liet men op 5 februari 2013 een eeuwen oude traditie  herleven: de plaatselijke bakker Klees, bakte 200 zogenaamde Agatha-broodjes in de vorm van borsten en deze werden tijdens de mis in de prachtige
St. Agathakerk aldaar door pastor Smit gezegend. (Foto: NoordHolands Dagblad)
De opbrengst van de verkoop ging naar de voedselbank. Het is mij nog niet duidelijk of dit een eenmalige actie was of dat de traditie weer is hervat.
De herkomst van Agatha-broodjes is niet helemaal duidelijk. Er is een legende die zegt dat de borsten op schilderijen uit de middeleeuwen werden verward met broodjes, elders lees ik dat Agatha vuur bestreed met brood. Volgens folklorist Max Hofler is Agatha de vervanging van de heidense graangodin Bona Dea van Sicilie. Agatha zou de stad Catania bevrijd hebben van de pest en hongersnood en werd zodoende een broodheilige.  

De Agathakerk in Beverwijk wordt gevormd door een grote achtzijdige koepel, met daaromheen een krans van straalkapellen . Op deze plek werd in 885 de eerste kapel gebouwd, gewijd aan St. Agatha. Daarna werd het een aantal keren vervangen totdat in 1924 het huidige kerkgebouw werd geplaatst. Architecten Joseph Cuijpers en Pierre Cuijpers jr.  

(Foto: www.tipbeverwijk.nl)

Zeer bijzonder is een Mariabeeld uit de 16e eeuw.
Adres: Breestraat 93  Beverwijk
                                                                                                   

 

 

Agatha zou in de 9e eeuw verschenen zijn op de plek waar later Beverwijk gesticht zou worden. Een maagd uit Velsen zou vurig tot haar gebeden hebben omdat ze achterna werd gezeten door op seks beluste Noormannen, waaronder Rorik de hertog van Kennemerland. Agatha zou deze toen verjaagd hebben door de aarde te laten beven. Later werd op die plek de eerste Agathakapel gebouwd en rond die kapel is Beverwijk ontstaan. Sindsdien is ze de patroonheilige van Beverwijk.
Al vanaf de de middeleeuwen trokken er pelgrims naar de Sint Aagtenkerke.
Je komt haar naam dan nu ook nog overal tegen: het Sint Aagtendorp (een woonwijk), De Sint Aagtendijk (een dijk), en De Aagtenhal (een sporthal). 
Uiteraard is het bekende brandwondencentrum Beverwijk hier op zijn plaats: St. Agatha is onder andere de patroonheilige van brandwonden.


Leidschendam:

Rond de 16e eeuw zou Agatha verschenen zijn op een berg, eigenlijk een heuvel, dichtbij het dorp Leidschendam, Zuid Holland.

Hiertoe werd een kapel gebouwd dat van de 17e eeuw tot begin 19e eeuw uitmondde in een populair bedevaartoord genaamd: De Berg van de heilige Agatha.

Meestal vond het bidden in de nacht plaats omwille van de vele protestanten in de omgeving.

In 1795 werd deze bedevaartplaats een begraafplaats vanwege het feit dat de doden niet meer in de steden begraven mochten worden.
Foto rechts:
Detail van een kaart van Jacob Coenraetsz uit 1569 waarop duidelijk het Schakenbosje te zien is waarin het Bergje van Agatha lag. (Foto

 

Foto links: 

Schets door Cornelis Pronk van het Bergje van Agatha oftewel het Agathabergje in 1728.
Goed te zien zijn de kringen die zijn ontstaan dor het rondlopen of - kruipen door de bedevaartgangers.
(Foto's zijn afkomstig uit Collectie Koninklijke Bibliotheek, Den Haag)

    
Lees meer: http://www.meertens.knaw.nl/bedevaart/bol/plaats/825


De stad Catania op Sicilie zou gespaard zijn bij een uitbarsting van de Etna dankzij de hulp van Agatha. Dit gebeurde een jaar na haar dood. Haar sluier werd werd tegen de naderende lavastroom gehouden welke stopte voor de buitenwijken van de stad. Het spreekt daarom voor zich dat in de ze stad de verering van Agatha het grootst is.