Wij wonen zodanig in de Eifel dat je 's nachts onder meer knorrende rotten zwijnen voorbij hoort razen en in de vroege ochtenduren reeën ziet grazen. Afgelopen voorjaar ontmoette ik drie jonge spelende vosjes op 50 meter van het huis. Dassen en wasberen laten zich alleen maar zien in overleden toestand nadat ze zijn aangereden door automobilisten. Roofvogels daarentegen laten zich veelvuldig zien en vooral 's nachts horen. Met name de rode wouw, wiens uitgespannen vleugels door het zonlicht oudroze oplichten, is mijn absolute favoriet.
Al dit moois heeft ook een keerzijde waar ik in het begin aan moest wennen: de jacht. En met name de drijfjacht.
Over de noodzaak en hoe het in zijn werk gaat wil ik het liever niet hebben, feit is dat het gisteren op 25 november weer zover was.
In het kader van mijn onderzoek met betrekking tot een een volgend object van de Heele Santekraem, was ik op zoek naar, hoe kan het anders, een passend geweitje en wie kan ik hier dan beter aanspreken dan de jager die hier vrijwel dagelijks voorbij komt.
Voor ik het in de gaten had, stond ik plots in zijn jagershol vol trofeeën en na enkele adembenemende momenten, waarbij ik me zo nu dan als Roodkapje met de grote ogen waande, reed ik
uiteindelijk blij met een mooi exemplaar huiswaarts.
Terwijl hier gisteren de drijfjacht plaats vond besloot ik naar Saint Hubert (B) te gaan, op zoek naar sporen van Sint Hubertus, de apostel der Ardennen en patroonheilige van de jacht.
De Legende van Hubertus van Luik:
Hij werd geboren omstreeks het midden van de 7e eeuw en leidde een losbandig leven. Zo had hij de euvele moed om op Goede Vrijdag te gaan jagen. Net toen hij een hert wilde neerschieten,
verscheen er een lichtend kruis tussen het gewei. Hubertus keerde geschrokken naar huis, liet de jacht voor wat het was, bekeerde zich en trad in dienst bij Sint Lambertus wie hij als bisschop
van Tongeren-Maastricht na diens dood opvolgde.
In 722 verplaatste hij zijn zetel en de relieken van Lambertus naar Luik. Hij vertoefde nog graag in de natuur en dat kwam hem goed van pas tijdens zijn missiereizen naar de Kempen, Brabant en de
Ardennen. Vandaar dat hij ook wel 'de Apostel van de Ardennen' wordt genoemd.
In 727 overleed hij, net als zijn collega Jeanne d'Arc en mijn geboortedag: op 30 mei.
Naast het hert dat altijd met Hubertus wordt afgebeeld, heeft het hert voor mij als symbool veel waarde om diverse redenen. Een daarvan is dat het hert het totemdier is van sterrenbeeld tweeling.
Maar dat is weer een ander verhaal.
Het stoffelijk overschot met relieken zijn ca 100 jaar later naar het benedictijnenklooster in Andaine gebracht waardoor dit gedurende de middeleeuwen een groot bedevaartoord werd en
zodoende omgedoopt werd naar de huidige naam:
Saint-Hubert.
Interessant rondom de legende van Hubertus zijn twee voorwerpen:
een sleutel en een stola en deze zouden zich nog bevinden in de St. Hubertuskerk aldaar, dus een ritje naar St. Hubert op de planning en tevens een mooie reden om de blaffende jachthonden en schoten in het bos te ontlopen.
Hubertusvoorstellingen in de basiliek:
De basiliek in het centrum is vergeven van de afbeeldingen omtrent Hubertus. Overal zie je het hert met het kruis tussen het gewei opduiken. Ik beperk me hier tot een drietal exemplaren.
Van links naar rechts:
Foto 1:
Een eikenhouten bas-reliëf op het koor. Onder leiding van kunstenaar Guillaume Evrard door plaatselijke kunstenaars gemaakt in de tweede helft van de 18e eeuw, waarbij rekening werd gehouden met
de lichtinval van de basiliek.
Foto 2:
Het praalgraf van Hubertus, geschonken door koning Leopold de I in 1847. Helaas gaat het hier over een leeg graf want de overblijfselen van Hubertus zijn nooit meer terug gevonden. Persoonlijk en gevoelsmatig strookt dit niet met de natuurliefhebbende Hubertus zoals hij hier als machtig bisschop bovenop het graf ligt te prijken en zie hem liever afgebeeld als jager in het bos, knielend voor het hert (zoals ik elke jager wel zou willen zien ;-) ).
Foto 3:
Een detail van het leven van Hubertus. In dit geval is Hubertus in knielende vorm weergegeven, vaak wordt het andersom uitgebeeld: Hubertus die staat, met een liggend hert aan zijn voeten. Hier
is ook de engel te zien die hem in zijn droom de sleutel en de stola aanreikt, op het moment dat hij twijfelde aan zijn keuze om bisschop te worden.
Foto 4:
Aan weerszijden boven op de einden van de koorwand wederom een eikenhouten sculptuur van een steigerend hert met de buste van Hubertus als bisschop ernaast.
Ik had me voorbereid op de renovatie activiteiten van de basiliek. Om steen- en gruisafval tegen te gaan zijn netten gespannen, maar hoe mooi is dit wel niet? Het doet onmiddellijk denken aan Christo, de kunstenaar die in de tweede helft van de 20e eeuw bruggen en gebouwen liet inpakken. Maar dit is subtieler, sprookjesachtig, vrouwelijker en doet denken aan grote muskietennetten of aan Sprookjes uit 1001 nacht en voor mijn part mag het nog blijven hangen ook. doordat ze zo transparant zijn krijg je een toch aardig beeld van het geheel.
De basiliek is ook qua bouwstijl zeer interessant: Men vindt er romaanse bouwstijl elementen, gotische overvloed, renaissance en barok. De strakke barokke voorgevel staat in schril contrast met het gotisch interieur waar door de speling van het licht de vele kleuren van de gebruikte materialen tot leven komen.
De kerk is het gehele jaar door te bezoeken van 09.00 tot 17.00 en in de zomermaanden tot 18.00. De toegang is gratis en er zijn diverse boekjes en devotionalia te koop. Een audio-guide is bijzonder aan te raden. Voor 2 euro wordt je een stuk wijzer en bespaart het je veel tijd om alles op te zoeken, zoals ik nu moet doen. Want ondanks een zaterdag en behoorlijk wat bezoekers, was er geen gids of beheerder te bekennen die ons de audio guide kon aanreiken. Ook mijn begeerde Hubertuspenning die ik in de vitrine zag liggen bleef voor mij deze dag onbereikbaar. Jammer en niet slim. Een gids dien je vooraf telefonisch te bestellen. Ondanks de renovatie een interessante kerk!
De huidige bouw is het resultaat van ruim 700 jaar lang aan- en verbouwen van 10e eeuw tot aan de 18e eeuw.
Foto's links:
De schatkamer welke helaas door de renovatie niet te bezoeken is. Het schijnt vele relikwieën te bevatten en ik zie daar een mooi beeld staan van St. Barbara in blauw gewaad en het bekende
torentje in haar handen. Op de foto daarnaast zien we Hubertus staan met een stuk gewei op een draagbaar die voor processies wordt gebruikt.
Foto's rechts:
Opgravingen hebben ook een romaanse crypte bloot weten te leggen, welke dateert uit de zevende eeuw. De abdij werd destijds gesticht door Pepijn van Herstal en zijn echtgenote Plectrudis. Deze
laatste ontving een hemelse boodschap, terwijl ze met haar gezelschap besloot te rusten bij een bron op deze plaats, dat hier een abdij gebouwd moest worden.
Van de oorspronkelijke abdijkerk is deze crypte bewaard gebleven.
Het mooie Mariabeeld doet denken aan de Zwarte Madonna die vaak zittend met kind op haar schoot wordt afgebeeld. Dit beeld echter is wat minder statisch, afgezien van de gezichtsuitdrukking dan:
het kind zit speels op haar linkerdijbeen.
Zulk een voorstelling wordt 'Sedes Sapientiae' genoemd: Maria als Zetel der Wijsheid.
op de uiterst rechtse foto zien we de relieken van Nicolas de Fason, 46e abt van de abdij gedurende 1611 tot 1652.
Zoals bij alle legenden zijn ook omtrent Hubertus diverse legendes bekend.
Zo zou hij volgens een legende een droom gehad hebben dat een engel uit de hemel neerdaalde om Hubertus een stola en een sleutel te geven om zijn twijfel weg te nemen van het wel of niet opvolgen
van bisschop Lambertus. Deze twee attributen bezaten een geneeskrachtige werking tegen hondsdolheid.
Feit is dat er in elk geval een stola werd gevonden in zijn sarcofaag door de monniken toen zijn stoffelijke resten werden overgebracht naar het klooster in Saint Hubert en deze stola zou nu in
dit schrijn bewaard liggen.
De Stola van Hubertus:
De stola geldt als de enige en echte relikwie van Hubertus en neemt voor het eerst sinds de reliekverering een grotere rol in dan het gebeente van de heilige.
De stola en de gouddraden die er uit getrokken werden dienden als middel tegen hondsdolheid. Echter alleen voor mensen die waren gebeten: voor de honden waren er de Hubertussleutels die hierna worden beschreven.
Hoe ging dit in zijn werk?
De pelgrims die gebeten waren door een met rabies besmette hond pelgrimeerden naar Saint-Hubert.
Daar werd een sneetje in het voorhoofd gemaakt en in dat sneetje werd een fragmentje van een gouddraad uit de stola gelegd. Vervolgens werd er een zwarte band van stof om het hoofd gedraaid om
het draadje op zijn plaats te houden en diende de zieke hier 9 dagen mee rond te lopen. In die 9 dagen moest hij, naast een hoop gebeden uiteraard, zich houden aan een aangepast dieet, wat
geen straf bleek te zijn: vis, klein wild en wijn stonden op het menu maar dit moest koud worden genuttigd. Dan mocht hij zich vervolgens 40 dagen niet kammen of wassen en ook niet in de spiegel
kijken.
De Hubertussleutel
Over de herkomst van de sleutel die Hubertus kreeg bestaan eveneens diverse verhalen. hij zou deze rechtstreeks van de heilige Petrus hebben gekregen tijdens een droom maar aannemelijker is dat hij hem overhandigd kreeg van de Paus tijdens zijn eerste pelgrimage naar Rome.
Sinds paus Gregorianis de Grote (590) maakt men er een gewoonte van sleutels, versierd met deeltjes van de ketting van de heilige Petrus, cadeau te doen aan vorsten, bisschoppen en kerken.
Archeologen dateren de Hubertussleutel uit de 8e eeuw.
Het is een grote messing sleutel waarvan het onderste gedeelte uit roodkoper bestaat. Een stukje kunstig romaans handwerk met een oriëntaalse invloed. Echter wordt het onderste gedeelte gedateerd 13e eeuw.
Daarmee geeft het te denken dat dit exemplaar, dat bewaard wordt als de Hubertussleutel ook daadwerkelijk zijn originele sleutel is, in elk geval zou hij er zo uit moeten zien. De sleutel wordt bewaard in de Heilige Kruiskerk in Luik.
Vanaf de 14e eeuw ontstond de gewoonte om dieren in de open beetsporen te branden met een zogenaamde Sint Hubertussleutel. Men noemde dit: 'uitbranden'.
In latere eeuwen kreeg de het brandijzer de vorm van een jachthoorn, een duidelijke verwijzing naar de Heilige Jager.
Niet alleen dieren, maar ook mensen werden soms gebrandmerkt om hen voor hondsdolheid te behoeden nadat ze waren gebeten door een razende hond, maar op de meeste plaatsen liet men mensen gewijd water drinken uit een jachthoorn.
De sleutels, die ook in de vorm van een zogenaamd krukkenkruisje voorkwamen zouden zijn 'aangestreken tegen de Heilige Stola'.
Hubertusverering in de 20 en 21e eeuw:
In 1914 ontwierp Berlage het buitenverblijf van het echtpaar Kröller-Müller, wat nog steeds de naam Jachthuis Sint Hubertus draagt.
Zowel binnen- als buitenkant werd door hem ontworpen en staat geheel in het thema van Hubertus.
In het midden staat een hoge toren en het gebouw heeft twee gekromde zijvleugels waardoor het gebouw de vorm van een gewei krijgt. Of Berlage dit bewust heeft gedaan, is niet bekend. Op de toren in het midden van het gebouw staat een kruis afgebeeld. De grote glas-in-loodramen in de hal geven het verhaal van Hubertus weer. De Hal, eetkamer, bibliotheek en theekamer hebben verschillende kleurthema's die de fasen in het leven van Hubertus symboliseren. (bron: wikepedia)
Elk jaar op 3 november, viert de stad Saint-Hubert het feest van Sint Hubertus en dit evenement wordt druk bezocht door geïnteresseerden uit Belgie en omliggende landen.
Na de hoogmis in de basiliek, waar veel hoornblazers hun kunnen tonen, zegent de Deken op het plein voor de basiliek de door hun baasjes meegebrachte honden, katten, paarden en andere
dieren.
De lucht is vervuld met de klanken van jachthoorns en blaffende honden.
Bijgaande foto is niet van dit specifieke evenement in Saint Hubert, maar van een andere Hubertusviering elders waar twee westies worden gezegend.
Huubkesbroodjes of hubkesbroodjes, huibekes of hubkes genoemd.
Broodjes, gezegend op St. Hubertus, 3 november vrijwaren of helpen dieren van hondsdolheid en worden nog steeds als traditioneel met een knipoog gebakken en verkocht. Zowel in België als in sommige plaatsen in voornamelijk West Brabant.
Op internet vond ik dit opmerkelijke bericht van Tilburg -Wiki over de Hubertusbroodjes:
'Toen ds. Stephanus Hanewinkel in 1799 door de Meijerij reisde, noteerde hij: ‘Volgens gedachten van Roomsche Majorijenaars is er geen beter middel om niet van dolle honden gebeten te worden, dan gewijd brood bij zich te dragen.’ De katholieken geloofden vroeger dat de broodjes beschermden tegen hondsdolheid, omdat Hubertus de patroon was tegen deze ziekte. De traditie van Hubertusbroodjes bestaat nog in Tilburg. Op de feestdag van deze heilige (3 november) zijn er bij bakkers door priesters gezegende broodjes te koop. Basisschool Sint Hubertus in Tilburg-West stond in 2006 nog uitgebreid stil bij dit fenomeen. Een aantal broodjes was niet gezegend om ook islamitische kinderen deel te kunnen laten nemen.'
In Geijsteren (Limburg) wordt het Hubertusfeest met eucharistieviering, zegening van de dieren en het nuttigen van Hubertusbroodjes nog uitgebreid gevierd!
Lees hier verder over het feest dat gehouden werd op 15 oktober 2017.
Ook wij hebben een dorpje met de naam Sint Hubert in Noord Brabant. Gekscherend spraken we het vroeger op zijn Frans uit (ik ben opgegroeid zo'n 15 km verwijderd van dit dorp).
Veel meer dan genoemd naar de heilige heeft het niet echt te maken, althans, ik heb het nog niet gevonden. In de frankische tijd is er een klooster gesticht, dus ergens tussen de derde en negende
eeuw.
De huidige kerk is genoemd naar De heilige Hubertus en Barbara en werd in de 15e eeuw gebouwd, de toren en het middenschip zijn nog intact gebleven. Na 1648 mocht de kapel, die tot dan werd
geleid door de norbertijnen uit Heeswijk, niet meer als zodanig gebruikt worden en werd het een opslag voor turf, daar er geen protestanten in St. Hubert woonden. Pas in 11796 werd het weer door
de katholieken in gebruik genomen.
De kerk bevat enkele belangrijke beelden. ik noem hier een beeld van St. Catharina uit de 16e eeuw en Hubertus en Barbara uit de 18e eeuw, evenals de preekstoel welke een relief van Hubertus
bevat. Hopelijk kan ik de kerk binnenkort zelf bezoeken voor nog meer informatie en wat beeldmateriaal.
Bron: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/de-h-h-hubertus-en-barbarakerk-in-sint-hubert
http://www.pemill.nl/historie-sint-hubert.php
'Sint Hubert is nooit een zelfstandige gemeente geweest en heeft dus ook geen eigen gemeentewapen gehad. Maar er was wel altijd een soort dorpsbestuur met een zekere mate van zelfstandigheid. In de Franse Tijd gebruikte dat dorpsbestuur een mooie lakstempel van Sint-Hubertus met een hert. Dat stempel is nog terug te vinden op enkele obligatieleningen. Ook gebruikte het dorpsbestuur het zegel om zogenaamde borgbrieven af te geven'
Bron: https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/sint-hubert-in-vogelvlucht
Last but not least: ook vrouwen jagen (weer)!
Hiernaast een foto uit Vrouw en Jacht, een vereniging in België.
Daar hoort naTUURlijk een rubriek: Lifestyle met aangepaste meubeltjes, wat er vast heel anders uit zal zien dan het jagershol van de Eifelse jagers wat ik afgelopen week heb mogen betreden; kledingstijl en wildrecepten ...
Een soort St. Huberta dus.
Lees hier verder.
Maandag 27 november 2017:
Het overkomt me vaker: terwijl ik met een onderwerp bezig ben: in dit geval op zoek naar de geschiedenis over de vrouwelijke jagers, stuit ik warempel op een artikel, vandaag gepubliceerd op
NU.nl, waar men heeft geconcludeerd dat de jacht in de oertijd zowel door vrouwen als mannen gedaan werden, maar ook de verzorging van de kinderen.
Hier kwam pas verandering in toen de landbouw op gang kwam.
Lees het hele artikel hier.
Vrouwelijke jagers uit de geschiedenis:
Van links naar rechts:
Foto 1: Geweldige reeks over het 4-jarig meisje Ayla zo'n 30.000 jaar geleden, die door het vluchten voor een beer, terecht komt bij een groep neanderthalers die
haar verder opvoeden. De neanderthalers lopen in ontwikkeling vergeleken met Ayla nog ver achter en hanteren duidelijke man-vrouw onderscheid in taken en respect. Ayla echter trekt zich daar
niets van aan en gaat dus met regelmaat op jacht. Ik vond het verhaal destijds zo leuk dat ik een Ayla-reis organiseerde met vrienden in een zeer dun bevolkt gebied ergens in Tsjechoslowakije,
compleet met kostuums en levensstijl. Een onvergetelijke gebeurtenis met een afloop die we ons anders hadden voorgesteld: we belandden uiteindelijk allemaal op het politiebureau met onze
velletjes en speren en kregen maar niet uitgelegd dat het om een fantasiespel ging: zo snel gaat verwildering dus kennelijk. Achteraf hebben we er natuurlijk smakelijk om gelachen.
Foto 2: de Noorse godin van de jacht: Freya
Foto 3: de Griekse godin van de jacht: Artemis
Foto 4: Penthesilea: het dramatische verhaal over de amazone die tegen de Trojanen vocht gedurende de Trojaanse oorlog. Ze werd gedood door Achilles, maar net voordat ze stierf keken ze elkaar in de ogen en werden onverhoopt tot over hun oren verliefd op elkaar.
Foto 5: De Amazones. Sommige legenden beweren dat men de meisjes die geboren werden om later te kunnen jagen, maar een borst lieten ontwikkelen of dat ze zelfs amputeerden, zodat de andere borst niet gehinderd werd door het dragen van de pijl en boog. Waarschijnlijk is dit verhaal de wereld in geholpen doordat ze vaak met een borst worden afgebeeld zoals op dit schilderij van W. Tischbein, getiteld: 'Le Bataille des Amazones'. Met het afbeelden van slechts een ontblote borst wilde men alleen maar duidelijk maken dat het hier om vrouwen ging. Toch is mede door het verhaal van de geamputeerde borst de amazone het symbool geworden voor vrouwen met borstkanker.
Overigens valt het mij altijd weer op dat vrouwen ín de geschiedenis met uitstekende 'mannelijke' vaardigheden en beroepen in eerste instantie naar het rijk daar fabelen verwezen worden. Denk aan Jeanne d'Arc en Johanna de Pauzin die ik onder anderen beschreef in mijn boek Vrouwen Bestempeld.
Ook Hubertus is inmiddels opgenomen als nummer 10 in De Heele Santekraem Een detail ervan zie je hier.
Bronnen:
http://www.int-st-hubertus-orden.de/html/sankt_hubertus_2-3.html
http://www.lescompagnonsdesainthubert.com/de_geschiedenis_en_de_gebruiken.ws
http://jokessterrenkruid.blogspot.de/2016/04/
(interessant blog met meer spiritueel getinte informatie over de basiliek)
https://www.kerknet.be/parochie-lokeren-moerbeke/evenement/feest-van-sint-hubertus-3-nov
Beschermheiligen in de Lage Landen, pag 84-85
Deftige Devotie (Religieus Museum Uden) pag 171 t/m 173
Terug naar de overige blogs of zoek in Sitemap onderaan deze pagina
Reactie schrijven
Nan (zaterdag, 27 oktober 2018 13:12)
Mooi verhaal Ellen. Heb niet alles gelezen maar een stuk. En die agaten, ja bij dat gezicht op de Campinafabriek. Was ook onder de indruk, maar jij hebt ze nog gelukkig. Ze zijn je niet afgenomen, of hebben ze elkaar dan gevonden wat natuurlijk ook kan.
Groetjes Nan